عنوان: آیا امام حسن علیه السلام می دانست که با ظرف شیر سمی شهید می شود
تاریخ: پنجشنبه 25 اردیبهشت 1391
شرح:

سید مرتضى (از اولین متکلمان شیعه) در مورد علم امام گفته است :

لازم نیست که امام(ع) علوم غیب و هر آن چه را که شده و خواهد شد بداند چون لازمه این دیدگاه مطالب زیر است:

1. امام با خدا در همه علوم شریک باشد ؛ 2 . علم امام غیر متناهى باشد ؛ 3. و علم امام از جانب خودش باشد.

هیچ کدام از لوازم فوق قابل قبول نیست چون :

اوّلاً: امام در همه علوم با خدا شریک نیست ؛ ثانیاً: علم امام متناهى است ؛ ثالثاً : با دلائل مختلف ثابت شده که علم امام از ناحیه خدا است.

بنابراین هر علمى که از ناحیه خدا باشد ، همانند: امور غیبى و اخبار گذشته و آینده ، امرى قابل قبول است و گرنه لازم نیست که امام عالِم به همه آن ها باشد.

در نتیجه لازم نیست قائل شویم که امام از زمان وفات یا شهادت و یا چگونگى قتل خود به تفصیل آگاهى داشته باشد.

درباره امیر المؤمنین(علیه السلام) اخبار زیادى رسیده است که حضرت زمان شهادت و قاتل خود را مى شناخت ؛ ولى نمى پذیریم که یقیناً عالِم به زمان شهادت خویش نیز باشد ؛ چرا که اگر میدانست ، واجب بود قاتل را از خود دور کند و با دست خویش ، خود را به کشتن ندهد.

شیخ مفید نیز در مورد اجماع دانشمندان شیعه به علم امام بر همه حوادث مى فرماید:

شیعه چنین اجماعى ندارد که امام عالِم به هر چیزى باشد ، گرچه یک اجماع در این زمینه داریم که امام حکم هر مسئله اى را که واقع شود مى داند نه این که عالم به همه وقایع و حوادث یا شرح و تفصیل باشد ؛ البته مانعى نیست که امام عالم به کلیّات حوادث باشد و این علم هم از ناحیه خدا است. این دیدگاه که امام وقوع هر حادثه اى را با شرح و تفصیل باید بداند ، نمى توانیم آن را بپذیریم ، چون ادعایى بى دلیل است.

ثانیاً: در موضوع علم حضرت على(علیه السلام) به قاتل و زمان قتل خود، اخبارى در دست داریم که مى گوید : حضرت على(علیه السلام)از شهادت خود آگاهى داشت و قاتل خود را مى‌شناخت ؛ اما از آگاهى امام از زمان شهادت خود خبرى به تفصیل نرسیده است.

از مجموع نظریات مرحوم مفید و سید مرتضى استفاده مى شود که:

لازمه علم غیب امام این نیست که به تفصیل از چگونگى شهادت و زمان آن با خبر باشد. روایاتى در موضوع علم امام داریم که این دیدگاه را تأیید مى کند ؛ از جمله:

1. از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است: هرگاه امام اراده کند که چیزى را بداند، خداوند آن را به او تعلیم مى دهد ؛

2. از امام صادق(علیه السلام) رسیده است که : امام هر زمان که بخواهد بداند .

در بعضى از نقل ها آمده است: امام هر وقت بخواهد بداند، به او اعلام مى شود ؛

3 . معمّر از امام صادق (علیه السلام) پرسید: آیا شما عالِم به غیب هستید؟ امام فرمود: گاهى در هاى علم به روى ما باز مى شود ، پس مى دانیم و گاهى درهاى علم بسته مى شود، پس نمى دانیم .

مفاد روایات به شرح زیر است : 1 علم غیب امام دائمى نیست و هر وقت بخواهد بداند، مى داند ؛ 2. بعضى از اخبار غیبى را که لازم نباشد ، امام نمى داند. آگاهى امامان از کیفیّت و زمان شهادت خود، از یکى از دو مقوله فوق خارج نیست.

نتیجه: مطابق روایات و نظر بزرگان، این دیدگاه که امام حسن مجتبى(علیه السلام) از زهر آلود بودن آب یا غذا آگاهى به نحو تفصیلى داشته، دیدگاه صحیحى نیست.

نظر دیگر میان عالمان شیعى آن است که اصولاً در امور عادى زندگى ، امامان مأمور به بهره گیرى از علم غیب نبودند ؛ بلکه تکلیف داشتند که همانند مردم عادى زندگى کنند و همانند مردم به دنبال کسب آگاهى و اخبار و اطلاعات و روزى باشند ؛ بنابراین اگر چه آن ها چون اراده کنند از اخبار و حوادث غیبى آگاه شوند ، مى توانستند آگاه شوند ؛ اما در امورى که مکلّف به کسب علم عادى و شیوه هاى رسمى براى دست یافتن به آگاهى ها و اخبار بودند ، اراده علم غیب نمى کردند